Zawał serca to nagłe i groźne dla życia zdarzenie, które może dotknąć każdego. Co roku w Polsce z powodu zawału umiera około 15 tysięcy osób. Czy można temu zapobiec? Czy istnieją sposoby, aby przewidzieć ryzyko zawału i podjąć odpowiednie środki zapobiegawcze? Jakie są najnowsze odkrycia i technologie w dziedzinie diagnozy i profilaktyki zawału? Odpowiadamy na te i inne pytania w naszym artykule.
Co to jest zawał serca i jakie są jego przyczyny i objawy?
Zawał serca to sytuacja, w której dochodzi do niedokrwienia i obumarcia części mięśnia sercowego, spowodowanego zablokowaniem lub zwężeniem tętnicy wieńcowej, która dostarcza krew do serca. Przyczyną zawału jest najczęściej miażdżyca, czyli odkładanie się cholesterolu i innych substancji na ścianach naczyń krwionośnych, co prowadzi do ich twardnienia i zwężenia. Miażdżyca może być spowodowana lub nasilona przez czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, stres, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta, predyspozycje genetyczne czy wiek. Zawał serca może być również wywołany przez inne przyczyny, takie jak skrzep krwi, skurcz tętnicy, uraz, infekcja, zapalenie, nadużycie alkoholu lub narkotyków czy niektóre leki.
Objawy zawału serca mogą być różne u różnych osób i zależeć od lokalizacji i rozległości uszkodzenia mięśnia sercowego. Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem zawału jest silny, długo utrzymujący się i promieniujący ból w klatce piersiowej, który może być odczuwany jako ucisk, ściskanie, pieczenie, kłucie lub dławienie. Ból może się nasilać przy wysiłku, stresie lub zmianie pozycji, a może też promieniować do szyi, ramion, pleców, żołądka lub szczęki. Inne objawy zawału serca mogą obejmować duszność, nudności, wymioty, potliwość, bladość, osłabienie, zawroty głowy, utratę przytomności, niepokój, lęk, panikę czy zaprzeczenie. Niektóre osoby mogą nie odczuwać bólu lub innych objawów, co nazywa się zawałem bezobjawowym lub cichym. Objawy zawału serca mogą się pojawiać nagle lub stopniowo, a ich czas trwania może wynosić od kilku minut do kilku godzin.
Jak ocenić ryzyko zawału serca i jak je zmniejszyć?
Ryzyko zawału serca można ocenić za pomocą różnych metod i narzędzi, które biorą pod uwagę wiele czynników, takich jak wiek, płeć, masa ciała, ciśnienie krwi, poziom cholesterolu, palenie tytoniu, aktywność fizyczna, historia rodziny, choroby współistniejące czy leki. Jednym z najpopularniejszych i najprostszych narzędzi jest kalkulator ryzyka sercowo-naczyniowego, który po wpisaniu podstawowych danych oblicza prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca lub udaru mózgu w ciągu najbliższych 10 lat. Przykładem takiego kalkulatora jest [SCORE], który jest dostępny online lub w formie aplikacji mobilnej. Inne metody oceny ryzyka zawału serca to np. badanie EKG, echokardiografia, test wysiłkowy, scyntygrafia, angiografia czy tomografia.
Ryzyko zawału serca można zmniejszyć, stosując się do kilku prostych zasad, takich jak:
- Zdrowa dieta – spożywanie zrównoważonej, urozmaiconej i bogatej w składniki odżywcze żywności, która zapewni odpowiednią ilość kalorii, białka, węglowodanów, tłuszczów, witamin, minerałów i błonnika. Unikanie nadmiaru soli, cukru, tłuszczu, alkoholu i innych szkodliwych substancji. Jedzenie regularnie, małymi porcjami, wolno i dokładnie przeżuwając. Picie dużo wody i soków owocowych. Słuchanie sygnałów głodu i sytości, a nie emocji czy zachcianek.
- Odpowiednia aktywność fizyczna – uprawianie umiarkowanego ruchu, dostosowanego do stanu zdrowia, wieku i kondycji. Wybieranie takich form ćwiczeń, które poprawiają krążenie, oddech, wytrzymałość, siłę, gibkość i koordynację, takich jak spacer, joga, pływanie, rower, gimnastyka. Unikanie wysiłku, który powoduje zadyszkę, ból, zawroty głowy, nudności, skurcze czy krwawienie. Konsultowanie się z lekarzem przed rozpoczęciem lub zmianą planu treningowego.
- Zdrowy styl życia – unikanie palenia tytoniu, nadużywania alkoholu, narkotyków czy leków, które mogą uszkadzać serce i naczynia krwionośne. Ograniczanie stresu, napięcia, negatywnych emocji, które mogą podnosić ciśnienie krwi i wywoływać zaburzenia rytmu serca. Dbanie o dobry sen, relaks, hobby, które mogą poprawiać nastrój i samopoczucie. Utrzymywanie kontaktów społecznych, rodzinnych, przyjacielskich, które mogą zapewniać wsparcie i poczucie bezpieczeństwa.
- Leczenie chorób i zaburzeń – diagnozowanie i leczenie wszelkich schorzeń, które mogą wpływać na ryzyko zawału serca, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, miażdżyca, choroba wieńcowa, arytmia, niewydolność serca czy inne. Stosowanie się do zaleceń lekarskich dotyczących diety, leków, badań i kontroli. Informowanie lekarza o wszelkich niepokojących objawach lub zmianach.
Jak przewidzieć zawał serca za pomocą prostego badania oka?
Jedną z nowych i obiecujących metod przewidywania zawału serca jest badanie oka, które polega na pomiarze grubości tętnicy środkowej siatkówki (CRAE) za pomocą specjalnego urządzenia, które nazywa się tomografem optycznej koherentnej (OCT). Tętnica środkowa siatkówki jest jedną z najmniejszych tętnic w organizmie i jest uważana za lusterko stanu naczyń krwionośnych w całym ciele. Badanie oka pozwala na ocenę, czy tętnica jest zwężona lub zatkana przez cholesterol lub inne substancje, co może być wczesnym ostrzeżeniem przed zawałem serca. Badanie oka jest proste, szybkie i bezbolesne, a jego wyniki są dostępne od razu. Badanie oka może być wykonane przez lekarza okulistę, kardiologa lub innego specjalistę, który ma dostęp do odpowiedniego sprzętu. Badanie oka jest zalecane dla osób, które mają czynniki ryzyka zawału serca, takie jak palenie tytoniu, nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, choroba wieńcowa, historia rodziny czy wiek. Badanie oka może pomóc w wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu zawału serca, a także w monitorowaniu skuteczności leczenia i zmiany stylu życia.
Jakie są inne metody i urządzenia do wczesnego wykrywania zawału serca?
Badanie oka nie jest jedyną metodą do wczesnego wykrywania zawału serca. Istnieją też inne metody i urządzenia, które mogą pomóc w diagnozie i profilaktyce zawału serca, takie jak:
- Test troponiny – to badanie krwi, które mierzy poziom białka zwanej troponiną, która jest uwalniana do krwiobiegu, gdy mięsień sercowy jest uszkodzony. Wysoki poziom troponiny może świadczyć o zawał serca lub innym uszkodzeniu serca. Test troponiny jest wykonywany w szpitalu lub w przychodni, zwykle w połączeniu z innymi badaniami, takimi jak EKG, echokardiografia czy angiografia. Test troponiny jest zalecany dla osób, które mają objawy zawału serca lub podejrzenie zawału serca.
- EKG przenośne – to urządzenie, które rejestruje aktywność elektryczną serca za pomocą elektrod przymocowanych do skóry. EKG przenośne pozwala na monitorowanie pracy serca w domu, w pracy, w podróży czy w czasie aktywności fizycznej. EKG przenośne może wykryć nieprawidłowości w rytmie serca, które mogą być oznaką zawału serca lub innego zagrożenia dla serca. EKG przenośne jest zalecane dla osób, które mają chorobę wieńcową, arytmie, niewydolność serca, implanty serca, historię zawału serca lub udaru mózgu, lub są narażone na wysokie ryzyko zawału serca.
- Smartwatche i opaski – to urządzenia, które nosi się na nadgarstku lub ramieniu, a które mierzą i analizują różne parametry fizjologiczne, takie jak tętno, ciśnienie krwi, saturacja krwi, temperatura, poziom stresu, aktywność fizyczna, sen czy spalanie kalorii. Smartwatche i opaski mogą pomóc w monitorowaniu stanu zdrowia i kondycji, a także w ostrzeganiu przed niebezpiecznymi sytuacjami, takimi jak zawał serca, udar mózgu, arytmia czy niski poziom cukru. Smartwatche i opaski mogą też łączyć się z aplikacjami mobilnymi, które gromadzą i prezentują dane, a także umożliwiają kontakt z lekarzem lub pogotowiem.
