Kawa to jeden z najpopularniejszych napojów na świecie, który ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Niektórzy piją ją dla przyjemności, inni dla pobudzenia, a jeszcze inni dla zdrowia. Czy kawa jest naprawdę dobra dla naszego organizmu? Jakie ma właściwości, normy i przeciwwskazania? Oto kilka faktów na temat kawy, które warto znać.
Kawa – skład i rodzaje
Kawa to napój uzyskiwany z prażonych i zmielonych ziaren kawowca – wiecznie zielonego krzewu lub drzewa z rodziny marzanowatych. Kawowiec obejmuje 104 gatunki, z których najważniejsze dla światowej produkcji są arabika, robusta i liberika. Arabika dostarcza około 80-90% światowej produkcji kawy i jest uważana za najsmaczniejszą i najbardziej aromatyczną. Robusta jest łatwiejsza w uprawie i zawiera więcej kofeiny, ale jest gorzka i mniej wyrafinowana. Liberika jest odporna na szkodniki, ale ma niewielki udział w rynku.
Kawa zawiera ponad 1000 związków chemicznych, w tym kofeinę – alkaloid o działaniu pobudzającym układ nerwowy. Kofeina blokuje receptory adenozyny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za senność i zmęczenie. Dzięki temu kawa poprawia koncentrację, pamięć, nastrój i wydajność fizyczną.
Kawa może być podawana na różne sposoby, w zależności od preferencji smakowych i kulturowych. Najpopularniejsze rodzaje kawy to:
- Espresso – mocna kawa parzona pod ciśnieniem w ekspresie. Jest podstawą do przygotowania innych napojów kawowych, takich jak cappuccino, latte czy americano.
- Filtrowana – kawa parzona przez przesączanie gorącej wody przez papierowy filtr z mieloną kawą. Jest łagodniejsza niż espresso i często słodzona lub mieszana z mlekiem.
- Rozpuszczalna – kawa w postaci proszku lub granulek, która rozpuszcza się w gorącej wodzie. Jest łatwa w przygotowaniu i przechowywaniu, ale ma mniej intensywny smak i aromat niż kawa ziarnista.
- Zbożowa – napój bezkofeinowy otrzymywany z palonych ziaren żyta, pszenicy lub jęczmienia, buraka cukrowego lub cykorii. Jest napojem dietetycznym, gdyż zawiera niewiele kalorii i ma niski indeks glikemiczny.
Kawa – właściwości i korzyści
Kawa ma wiele właściwości, które mogą mieć pozytywny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Oto niektóre z nich:
- Kawa poprawia nastrój i zmniejsza ryzyko depresji. Według badań naukowych, osoby pijące regularnie kawę mają o 13% mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na depresję niż osoby niepijące. Kofeina stymuluje wydzielanie dopaminy i serotoniny – hormonów odpowiedzialnych za dobre samopoczucie.
- Kawa zapobiega chorobom neurodegeneracyjnym. Badania wykazały, że umiarkowane picie kawy (3-4 filiżanki dziennie) może zmniejszać ryzyko choroby Parkinsona o 32%, choroby Alzheimera o 65% i demencji o 36%2. Kofeina hamuje działanie białka beta-amyloidu, które tworzy się w mózgu osób cierpiących na te choroby.
- Kawa chroni przed niektórymi rodzajami raka. Badania wykazały, że picie kawy może obniżać ryzyko raka wątroby o 40%, raka jelita grubego o 15%, raka piersi o 10% i raka prostaty o 20%. Kawa zawiera przeciwutleniacze, które neutralizują wolne rodniki i zapobiegają uszkodzeniu DNA komórek.
- Kawa poprawia wydajność fizyczną i spala tłuszcz. Kofeina zwiększa poziom adrenaliny we krwi, co pobudza układ nerwowy i mięśnie do większego wysiłku. Kofeina również ułatwia mobilizację kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, co sprzyja spalaniu kalorii. Według badań, picie kawy przed treningiem może poprawić wydajność fizyczną o 11-12%.
- Kawa obniża ryzyko cukrzycy typu 2. Badania wykazały, że osoby pijące regularnie kawę mają o 23-50% mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2 niż osoby niepijące. Kawa zawiera związki, takie jak kwas chlorogenowy i trigonelina, które poprawiają wrażliwość na insulinę i regulują poziom cukru we krwi.
Kawa – normy i przeciwwskazania
Kawa jest napojem, który należy pić z umiarem i rozsądkiem. Nadmierne spożycie kawy (powyżej 5 filiżanek dziennie) może powodować niepożądane skutki uboczne, takie jak:
- Bezsenność, nerwowość, lęk, drażliwość, bóle głowy – spowodowane przez nadmiar kofeiny, która pobudza układ nerwowy i zakłóca rytm snu.
- Podwyższone ciśnienie krwi, tachykardia, arytmię – spowodowane przez nadmiar kofeiny, która zwęża naczynia krwionośne i zwiększa częstotliwość pracy serca.
- Zaburzenia żołądkowe, zgagę, wrzody – spowodowane przez nadmiar kwasów żołądkowych, które są wydzielane pod wpływem kofeiny i mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i dwunastnicy.
- Odwodnienie, utratę minerałów – spowodowane przez działanie moczopędne kofeiny, która zwiększa wydalanie wody i elektrolitów z organizmu.
Kawa jest również przeciwwskazana dla niektórych grup osób, takich jak:
- Kobiety w ciąży i karmiące piersią – ponieważ kofeina przenika przez łożysko i mleko matki i może wpływać na rozwój płodu i dziecka. Zaleca się ograniczenie spożycia kawy do 200 mg kofeiny dziennie (około 2 filiżanek).
- Osoby z chorobami serca, nadciśnieniem, arytmią – ponieważ kofeina może pogorszyć stan zdrowia i wywołać powikłania. Zaleca się ograniczenie spożycia kawy do 200 mg kofeiny dziennie (około 2 filiżanek) lub unikanie jej całkowicie.
- Osoby z chorobami żołądka, wrzodami – refluks może być spowodowany przez nadmiar kwasów żołądkowych, które są wydzielane pod wpływem kofeiny i mogą podrażniać błonę śluzową żołądka i dwunastnicy.
- Osoby z chorobami nerek, kamieniami nerkowymi, dną moczanową – ponieważ kofeina może zaburzać pracę nerek i zwiększać poziom kwasu moczowego we krwi. Zaleca się ograniczenie spożycia kawy do 300 mg kofeiny dziennie (około 3 filiżanek) lub unikanie jej całkowicie.
- Osoby z osteoporozą, niedoborem wapnia – ponieważ kofeina może hamować wchłanianie wapnia z pokarmu i przyspieszać jego wydalanie z moczem. Zaleca się spożywanie kawy z dodatkiem mleka lub suplementacji wapnia.
- Osoby z alergią na kawę lub nietolerancją kofeiny – ponieważ mogą wystąpić reakcje alergiczne, takie jak wysypka, pokrzywka, obrzęk, duszność, ból brzucha, nudności, wymioty lub biegunka. Zaleca się unikanie kawy lub picie jej bezkofeinowej.
