Zespół Cushinga to zespół objawów wynikających z nadmiaru hormonów sterydowych, głównie kortyzolu, we krwi. Kortyzol to hormon produkowany przez nadnercza, który bierze udział w regulacji wielu procesów w organizmie, takich jak metabolizm, odporność, ciśnienie krwi czy stres. Zbyt wysoki poziom kortyzolu może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowia i jakości życia. Jakie są przyczyny, objawy i leczenie zespołu Cushinga?
Przyczyny zespołu Cushinga
Zespół Cushinga może mieć różne przyczyny, w zależności od tego, czy jest zależny od hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) czy nie. ACTH to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który stymuluje nadnercza do wydzielania kortyzolu. Wyróżnia się więc dwa typy zespołu Cushinga:
- Zespół Cushinga zależny od ACTH – spowodowany jest przez nadmierną produkcję ACTH przez przysadkę lub inne tkanki (np. guzy płuc). Najczęstszą przyczyną tego typu zespołu jest choroba Cushinga, czyli gruczolak przysadki wydzielający ACTH.
- Zespół Cushinga niezależny od ACTH – spowodowany jest przez nadmierną produkcję kortyzolu przez nadnercza lub podawanie glikokortykosteroidów (leków sterydowych) w leczeniu innych chorób. Najczęstszą przyczyną tego typu zespołu są guzy kory nadnerczy (gruczolaki lub raki).
Objawy zespołu Cushinga
Objawy zespołu Cushinga są związane z nadmiernym działaniem kortyzolu na różne układy i narządy organizmu. Do najczęstszych objawów należą:
- Otyłość – nadmiar kortyzolu sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w określonych miejscach, takich jak twarz (tzw. twarz księżycowata), kark (tzw. byczy kark), tułów (tzw. garb bawoli) i brzuch. Kończyny natomiast pozostają szczupłe.
- Rozstępy – nadmiar kortyzolu osłabia włókna kolagenowe w skórze, co prowadzi do powstawania szerokich i czerwonych rozstępów na brzuchu, udach, pośladkach i piersiach.
- Trądzik i hirsutyzm – nadmiar kortyzolu wpływa na gospodarkę hormonalną i powoduje wzrost wydzielania łoju i owłosienia na twarzy, klatce piersiowej i plecach.
- Nadciśnienie tętnicze – nadmiar kortyzolu podnosi ciśnienie krwi poprzez zwiększenie wrażliwości naczyń krwionośnych na działanie noradrenaliny i adrenaliny oraz zatrzymywanie sodu i wody w organizmie.
- Cukrzyca – nadmiar kortyzolu podnosi poziom glukozy we krwi poprzez hamowanie działania insuliny i stymulowanie glukoneogenezy (produkcji glukozy z innych źródeł niż węglowodany).
- Osteoporoza – nadmiar kortyzolu osłabia kości poprzez hamowanie wchłaniania wapnia i fosforu oraz stymulowanie resorpcji kostnej (rozkładu tkanki kostnej).
- Zaburzenia psychiczne – nadmiar kortyzolu zaburza równowagę neuroprzekaźników w mózgu i powoduje zmiany nastroju, depresję, lęk, drażliwość, zaburzenia snu i pamięci.
Leczenie zespołu Cushinga
Leczenie zespołu Cushinga zależy od jego przyczyny. Głównymi metodami leczenia są:
- Leczenie operacyjne – polega na usunięciu guza przysadki, nadnerczy lub innej tkanki wydzielającej ACTH lub kortyzol. Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia, ale wiąże się z ryzykiem powikłań i nawrotów.
- Leczenie farmakologiczne – polega na podawaniu leków, które hamują wydzielanie lub działanie kortyzolu. Są to m.in. ketokonazol, metyrapon, mitotan, pasireotyd i mifepriston. Leki te mogą być stosowane jako leczenie uzupełniające lub alternatywne dla leczenia operacyjnego, ale mają ograniczoną skuteczność i wiele skutków ubocznych.
- Leczenie radiologiczne – polega na naświetlaniu guza przysadki promieniami gamma lub protonami. Jest to metoda stosowana w przypadkach, gdy leczenie operacyjne jest niemożliwe lub nieskuteczne, ale wymaga długiego czasu i może powodować uszkodzenie zdrowych tkanek.
Leczenie zespołu Cushinga wymaga stałej kontroli i monitorowania poziomu kortyzolu we krwi i moczu. W niektórych przypadkach może być konieczne podawanie hormonów zastępczych, takich jak hydrokortyzon czy fludrokortyzon, aby zapobiec niedoczynności nadnerczy. Ponadto ważne jest stosowanie diety niskokalorycznej i bogatej w wapń oraz regularne ćwiczenia fizyczne, aby zapobiec otyłości i osteoporozie.
Czy dieta może pomóc w leczeniu Zespołu Cushinga?
Dieta może być pomocna w leczeniu zespołu Cushinga, ale nie jest to jedyna metoda leczenia. Dieta w zespole Cushinga powinna być niskokaloryczna, niskowęglowodanowa, niskotłuszczowa i bogata w białko, błonnik, wapń i witaminę D. Celem diety jest zmniejszenie masy ciała, poprawa glikemii, profilu lipidowego i stanu kości. Oto kilka zasad diety w zespole Cushinga:
- Ograniczenie kalorii – wartość energetyczna posiłków powinna umożliwiać stopniową redukcję masy ciała o około 0,5-1 kg tygodniowo. Można to osiągnąć poprzez zmniejszenie porcji jedzenia i unikanie podjadania między posiłkami.
- Ograniczenie węglowodanów – nadmiar węglowodanów sprzyja podwyższeniu poziomu glukozy i insuliny we krwi, co może nasilać objawy zespołu Cushinga. Dlatego należy ograniczyć spożycie węglowodanów prostych (słodycze, pieczywo cukiernicze, owoce) i wybierać węglowodany złożone (produkty pełnoziarniste, kasze, makarony, ryż), które dostarczają błonnika i wolniej się trawią.
- Ograniczenie tłuszczów – nadmiar tłuszczów sprzyja podwyższeniu poziomu cholesterolu i triglicerydów we krwi, co może zwiększać ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Dlatego należy ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych (tłuste mięso, wędliny, pełnotłusty nabiał) i tłuszczów trans (słodycze, pieczywo cukiernicze), a zwiększyć spożycie tłuszczów nienasyconych (ryby, oleje roślinne, orzechy).
- Zwiększenie białka – białko jest niezbędne do budowy i regeneracji mięśni i kości, które mogą być osłabione przez nadmiar kortyzolu. Dlatego należy zwiększyć spożycie białka pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, ryby, jaja, nabiał) i roślinnego (rośliny strączkowe, soja, tofu).
- Zwiększenie błonnika – błonnik pomaga regulować pracę jelit, zapobiega zaparciom i obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Dlatego należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w błonnik (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, otręby).
- Zwiększenie wapnia i witaminy D – wapń i witamina D są niezbędne do utrzymania zdrowych kości i zapobiegania osteoporozie. Dlatego należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w te składniki (nabiał, ryby z ośćmi, jaja) lub stosować suplementy.
Dieta w zespole Cushinga powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości chorego. Ważne jest również regularne monitorowanie poziomu kortyzolu we krwi i moczu oraz stosowanie leczenia farmakologicznego lub operacyjnego według zaleceń lekarza.
fot. canva
