Zespół Cushinga to zespół objawów wynikających z nadmiaru hormonów sterydowych, głównie kortyzolu, we krwi. Kortyzol to hormon produkowany przez nadnercza, który bierze udział w regulacji wielu procesów w organizmie, takich jak metabolizm, odporność, ciśnienie krwi czy stres. Zbyt wysoki poziom kortyzolu może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowia i jakości życia. Jakie są przyczyny, objawy i leczenie zespołu Cushinga?

Przyczyny zespołu Cushinga

Zespół Cushinga może mieć różne przyczyny, w zależności od tego, czy jest zależny od hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) czy nie. ACTH to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który stymuluje nadnercza do wydzielania kortyzolu. Wyróżnia się więc dwa typy zespołu Cushinga:

• Zespół Cushinga zależny od ACTH – spowodowany jest przez nadmierną produkcję ACTH przez przysadkę lub inne tkanki (np. guzy płuc). Najczęstszą przyczyną tego typu zespołu jest choroba Cushinga, czyli gruczolak przysadki wydzielający ACTH.
• Zespół Cushinga niezależny od ACTH – spowodowany jest przez nadmierną produkcję kortyzolu przez nadnercza lub podawanie glikokortykosteroidów (leków sterydowych) w leczeniu innych chorób. Najczęstszą przyczyną tego typu zespołu są guzy kory nadnerczy (gruczolaki lub raki).

Objawy zespołu Cushinga

Objawy zespołu Cushinga są związane z nadmiernym działaniem kortyzolu na różne układy i narządy organizmu. Do najczęstszych objawów należą:

• Otyłość – nadmiar kortyzolu sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej w określonych miejscach, takich jak twarz (tzw. twarz księżycowata), kark (tzw. byczy kark), tułów (tzw. garb bawoli) i brzuch. Kończyny natomiast pozostają szczupłe.
• Rozstępy – nadmiar kortyzolu osłabia włókna kolagenowe w skórze, co prowadzi do powstawania szerokich i czerwonych rozstępów na brzuchu, udach, pośladkach i piersiach.
• Trądzik i hirsutyzm – nadmiar kortyzolu wpływa na gospodarkę hormonalną i powoduje wzrost wydzielania łoju i owłosienia na twarzy, klatce piersiowej i plecach.
• Nadciśnienie tętnicze – nadmiar kortyzolu podnosi ciśnienie krwi poprzez zwiększenie wrażliwości naczyń krwionośnych na działanie noradrenaliny i adrenaliny oraz zatrzymywanie sodu i wody w organizmie.
• Cukrzyca – nadmiar kortyzolu podnosi poziom glukozy we krwi poprzez hamowanie działania insuliny i stymulowanie glukoneogenezy (produkcji glukozy z innych źródeł niż węglowodany).
• Osteoporoza – nadmiar kortyzolu osłabia kości poprzez hamowanie wchłaniania wapnia i fosforu oraz stymulowanie resorpcji kostnej (rozkładu tkanki kostnej).
• Zaburzenia psychiczne – nadmiar kortyzolu zaburza równowagę neuroprzekaźników w mózgu i powoduje zmiany nastroju, depresję, lęk, drażliwość, zaburzenia snu i pamięci.

Leczenie zespołu Cushinga

Leczenie zespołu Cushinga zależy od jego przyczyny. Głównymi metodami leczenia są:

• Leczenie operacyjne – polega na usunięciu guza przysadki, nadnerczy lub innej tkanki wydzielającej ACTH lub kortyzol. Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia, ale wiąże się z ryzykiem powikłań i nawrotów.
• Leczenie farmakologiczne – polega na podawaniu leków, które hamują wydzielanie lub działanie kortyzolu. Są to m.in. ketokonazol, metyrapon, mitotan, pasireotyd i mifepriston. Leki te mogą być stosowane jako leczenie uzupełniające lub alternatywne dla leczenia operacyjnego, ale mają ograniczoną skuteczność i wiele skutków ubocznych.
• Leczenie radiologiczne – polega na naświetlaniu guza przysadki promieniami gamma lub protonami. Jest to metoda stosowana w przypadkach, gdy leczenie operacyjne jest niemożliwe lub nieskuteczne, ale wymaga długiego czasu i może powodować uszkodzenie zdrowych tkanek.

Leczenie zespołu Cushinga wymaga stałej kontroli i monitorowania poziomu kortyzolu we krwi i moczu. W niektórych przypadkach może być konieczne podawanie hormonów zastępczych, takich jak hydrokortyzon czy fludrokortyzon, aby zapobiec niedoczynności nadnerczy. Ponadto ważne jest stosowanie diety niskokalorycznej i bogatej w wapń oraz regularne ćwiczenia fizyczne, aby zapobiec otyłości i osteoporozie.

Czy dieta może pomóc w leczeniu Zespołu Cushinga?

Dieta może być pomocna w leczeniu zespołu Cushinga, ale nie jest to jedyna metoda leczenia. Dieta w zespole Cushinga powinna być niskokaloryczna, niskowęglowodanowa, niskotłuszczowa i bogata w białko, błonnik, wapń i witaminę D. Celem diety jest zmniejszenie masy ciała, poprawa glikemii, profilu lipidowego i stanu kości. Oto kilka zasad diety w zespole Cushinga:

• Ograniczenie kalorii – wartość energetyczna posiłków powinna umożliwiać stopniową redukcję masy ciała o około 0,5-1 kg tygodniowo. Można to osiągnąć poprzez zmniejszenie porcji jedzenia i unikanie podjadania między posiłkami.
• Ograniczenie węglowodanów – nadmiar węglowodanów sprzyja podwyższeniu poziomu glukozy i insuliny we krwi, co może nasilać objawy zespołu Cushinga. Dlatego należy ograniczyć spożycie węglowodanów prostych (słodycze, pieczywo cukiernicze, owoce) i wybierać węglowodany złożone (produkty pełnoziarniste, kasze, makarony, ryż), które dostarczają błonnika i wolniej się trawią.
• Ograniczenie tłuszczów – nadmiar tłuszczów sprzyja podwyższeniu poziomu cholesterolu i triglicerydów we krwi, co może zwiększać ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Dlatego należy ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych (tłuste mięso, wędliny, pełnotłusty nabiał) i tłuszczów trans (słodycze, pieczywo cukiernicze), a zwiększyć spożycie tłuszczów nienasyconych (ryby, oleje roślinne, orzechy).
• Zwiększenie białka – białko jest niezbędne do budowy i regeneracji mięśni i kości, które mogą być osłabione przez nadmiar kortyzolu. Dlatego należy zwiększyć spożycie białka pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, ryby, jaja, nabiał) i roślinnego (rośliny strączkowe, soja, tofu).
• Zwiększenie błonnika – błonnik pomaga regulować pracę jelit, zapobiega zaparciom i obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Dlatego należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w błonnik (warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, otręby).
• Zwiększenie wapnia i witaminy D – wapń i witamina D są niezbędne do utrzymania zdrowych kości i zapobiegania osteoporozie. Dlatego należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w te składniki (nabiał, ryby z ośćmi, jaja) lub stosować suplementy.

Dieta w zespole Cushinga powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości chorego. Ważne jest również regularne monitorowanie poziomu kortyzolu we krwi i moczu oraz stosowanie leczenia farmakologicznego lub operacyjnego według zaleceń lekarza. 

fot. canva

Rosół to jedna z najpopularniejszych i najsmaczniejszych zup w polskiej kuchni. Jest to wywar z mięsa, warzyw i przypraw, który stanowi podstawę wielu dań, takich jak pierogi, kluski czy makaron. Rosół jest nie tylko pyszny, ale też zdrowy i leczniczy. Ma wiele właściwości odżywczych i leczniczych, które pomagają w walce z przeziębieniem, poprawiają trawienie i wzmacniają odporność. Rosół ma też bogatą historię i kulturę, która sięga czasów średniowiecza. W tym artykule przedstawimy kilka ciekawostek na temat rosołu, które mogą zaskoczyć nawet największych fanów tej zupy.

Skąd się wzięła nazwa rosołu?

Nazwa rosołu jest związana z jego dawnym sposobem przygotowania. Niegdyś rosół gotowano z zasolonego mięsa, które w czasie gotowania oddawało sól, a rosół nazywano rozsół, od czasownika rozsól – wydobądź /usuń sól. Proces gotowania mięsa pozbawiał je soli, a jednocześnie powodował samoistne doprawienie wywaru.

Jak powstał rosół polski?

Rosół polski to wywar z kilku rodzajów mięs, takich jak wołowina, cielęcina, drób lub dziczyzna. Rosół polski pojawił się w literaturze kulinarnej w XVII wieku, w najstarszej polskiej książce kucharskiej autorstwa kuchmistrza Stanisława Czernieckiego “Compendium Ferculorum” (wersja angielska ukazała się nakładem Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i można ją kupić online). Rosół Czernieckiego był bogaty w przyprawy i dodatki. Rosół polski był też podawany nie tylko z makaronem, ale też z grzankami, pulpecikami, kiełbaskami czy warzywami.

Jak różni się rosół od bulionu?

Rosół i bulion to dwa podobne pojęcia, które często są używane zamiennie. Jednak istnieją pewne różnice między nimi. Rosół to wywar z mięsa i warzyw, który jest podawany jako samodzielna zupa lub jako baza do innych dań. Bulion to klarowny wywar z mięsa lub kości (lub obu), który jest używany jako składnik do innych potraw lub sosów. Bulion jest bardziej skoncentrowany i intensywny w smaku niż rosół.

Jakie są korzyści z jedzenia rosołu?

Rosół to nie tylko smaczna zupa, ale też zdrowy i leczniczy napój. Rosół ma wiele korzyści dla naszego organizmu, takich jak:

• nawilża i odżywia organizm – rosół jest bogaty w wodę i elektrolity, które pomagają utrzymać odpowiedni poziom nawodnienia i równowagę jonową. Rosół dostarcza też białka, tłuszczów, witamin i minerałów, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania komórek i tkanek.
• wspomaga układ odpornościowy – rosół zawiera aminokwasy, takie jak cysteina, glicyna i prolina, które mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Rosół pomaga też w usuwaniu toksyn z organizmu i wzmacnia barierę jelitową, która chroni przed przenikaniem patogenów.
• łagodzi objawy przeziębienia i grypy – rosół pomaga w oczyszczaniu dróg oddechowych, zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa i gardła, ułatwia odkrztuszanie śluzu i łagodzi kaszel. Rosół podnosi też temperaturę ciała, co sprzyja zwalczaniu infekcji.
• poprawia trawienie i metabolizm – rosół stymuluje wydzielanie soku żołądkowego i enzymów trawiennych, co ułatwia trawienie pokarmu. Rosół zawiera też żelatynę, która pochodzi z kości zwierzęcych i ma właściwości żelujące. Żelatyna pomaga w naprawie uszkodzonych błon śluzowych jelit, zapobiega nadmiernemu wzdęciu i zaparciom, a także wspiera syntezę kolagenu, który jest ważny dla zdrowia skóry, włosów i paznokci.
• poprawia nastrój i sen – rosół ma działanie relaksujące i uspokajające na układ nerwowy. Rosół zawiera tryptofan, aminokwas niezbędny do produkcji serotoniny, hormonu szczęścia. Rosół pomaga też w regulacji cyklu dobowego i poprawia jakość snu.

Przygotowanie rosołu – tajniki

Istnieją różne sposoby na przygotowanie rosołu, tradycyjnej polskiej zupy wywarowej. Według wyników wyszukiwania w sieci, niektóre z najczęstszych metod to:

• Używanie różnych rodzajów mięs, takich jak kurczak, wołowina, cielęcina, kaczka, królik lub dziczyzna. Wybór mięsa wpływa na kolor, smak i intensywność wywaru. Mięso należy opłukać w zimnej wodzie i umieścić w garnku z zimną wodą. Wywar należy gotować wolno i delikatnie, bez zagotowania, i usuwać pianę (szumowiny) z powierzchni .
• Dodawanie różnych warzyw, takich jak marchewka, pietruszka, seler, por i cebula. Warzywa należy umyć i obrać, z wyjątkiem cebuli, która powinna być pozostawiona z nieco brązowej skórki, aby nadać wywarowi złoty kolor. Warzywa należy dodać do garnka po usunięciu piany i gotować wywar .
• Doprawianie przyprawami, takimi jak ziarna pieprzu, ziela angielskiego, liście laurowe, lubczyk i imbir. Przyprawy należy dodać do garnka razem z warzywami i dopasować do smaku. Sól należy dodawać oszczędnie i dopiero pod koniec gotowania .
• Klaryfikowanie wywaru, aby był klarowny i przezroczysty. Istnieje kilka sposobów na to, takich jak dodawanie białek jaj, które koagulują i pochłaniają tłuszcz i zanieczyszczenia z wywaru; ubijanie białek jaj i mieszanie ich z wywarem, co tworzy kożuch, który łapie cząsteczki; lub przecedzanie wywaru przez drobne sitko lub gazę .

Rosół można podawać jako zupę z cienkim makaronem, ugotowaną marchewką i posiekaną pietruszką, lub używać jako bazy do innych dań i sosów. Rosół można też zamrozić w mniejszych porcjach i przechowywać na później. Rosół to pyszne i zdrowe danie, które może rozgrzać i uleczyć ciało i duszę.

Chrapanie to powszechny problem, który dotyka wielu osób w różnym wieku. Chociaż nie jest to choroba, to może być objawem poważnych zaburzeń oddychania podczas snu, takich jak bezdech senny. Chrapanie może również wpływać na jakość snu zarówno osoby chrapiącej, jak i jej partnera lub domowników. Dlatego warto wiedzieć, jakie są przyczyny chrapania, jak można mu zapobiegać i jakie są dostępne metody leczenia.

Co to jest chrapanie i dlaczego powstaje?

Chrapanie to dźwiękowe zaburzenie oddychania podczas snu, które charakteryzuje się powtarzającymi się dźwiękami wibracji tkanek gardła i nosa. Jest to spowodowane utrudnionym przepływem powietrza przez górne drogi oddechowe, które ulegają zwężeniu lub zapadaniu się na skutek rozluźnienia mięśni i tkanek podczas snu. Powietrze przepływające przez te drogi z większym oporem wprawia w drgania podniebienie miękkie, języczek, migdałki lub ściany gardła, co wywołuje charakterystyczny hałas.

Przyczyn chrapania może być wiele i mogą one dotyczyć zarówno czynników anatomicznych, jak i stylu życia. Do najczęstszych należą:

• nadmierna masa ciała, która prowadzi do odkładania się tkanki tłuszczowej w okolicy szyi i gardła, co ogranicza przestrzeń dla przepływu powietrza,
• palenie tytoniu, które podrażnia i obrzęka błonę śluzową nosa i gardła, co zmniejsza drożność dróg oddechowych,
• spożywanie alkoholu lub leków nasennych, które mają działanie rozluźniające na mięśnie gardła i podniebienia, co sprzyja ich zapadaniu się,
• alergie lub infekcje dróg oddechowych, które powodują zatkanie nosa lub obrzęk błony śluzowej, co utrudnia oddychanie przez nos,
• wady anatomiczne nosa lub gardła, takie jak skrzywienie przegrody nosowej, przerośnięte migdałki lub języczek podniebienny, polipy nosa czy zwężenie krtani,
• nieprawidłowa pozycja podczas snu, szczególnie spanie na plecach, które sprzyja opadaniu języka i podniebienia do tyłu i blokowaniu dróg oddechowych.

Jak zapobiegać chrapaniu?

Chrapanie można próbować zapobiegać poprzez wprowadzenie pewnych zmian w stylu życia i nawykach związanych ze snem. Oto kilka prostych sposobów na zmniejszenie ryzyka chrapania:

• utrzymywać prawidłową masę ciała i unikać nadmiernego tycia,
• nie palić papierosów lub ograniczyć ich ilość,
• nie spożywać alkoholu ani leków nasennych przed snem lub ograniczyć ich ilość,
• leczyć alergie lub infekcje dróg oddechowych i stosować preparaty ułatwiające oddychanie przez nos,
• konsultować się z lekarzem w przypadku podejrzenia wad anatomicznych nosa lub gardła i rozważyć możliwość ich korekcji chirurgicznej,
• spać na boku lub na brzuchu zamiast na plecach lub używać specjalnych poduszek lub urządzeń wspomagających prawidłową pozycję głowy i szyi,
• zadbać o odpowiednią higienę snu, czyli regularnie wietrzyć sypialnię, utrzymywać optymalną temperaturę i wilgotność powietrza, unikać hałasu i światła oraz zapewnić sobie wystarczającą ilość snu.

Chrapanie – leczenie

Jeśli zapobieganie chrapaniu nie przynosi oczekiwanych efektów lub chrapanie jest bardzo głośne i nieregularne, towarzyszą mu przerwy w oddychaniu lub inne objawy, takie jak nadmierna senność w ciągu dnia, bóle głowy, drażliwość czy problemy z koncentracją, to należy skonsultować się z lekarzem laryngologiem, który może zlecić odpowiednie badania i zalecić skuteczne leczenie. Leczenie chrapania może polegać na:

• stosowaniu specjalnych preparatów farmaceutycznych, takich jak spraye do gardła, plastry na nos czy tabletki, które mają za zadanie nawilżać, napinać lub zmniejszać obrzęk błony śluzowej i ułatwiać przepływ powietrza przez drogi oddechowe
• używaniu specjalnych urządzeń medycznych, takich jak aparaty CPAP (ciśnienie dodatnie w drogach oddechowych), które podają powietrze pod zwiększonym ciśnieniem przez maskę na twarzy i zapobiegają zapadaniu się dróg oddechowych podczas snu
• poddawaniu się zabiegom chirurgicznym, takim jak UPPP (usunięcie części podniebienia miękkiego i języczka), LAUP (laserowe usunięcie części podniebienia miękkiego i języczka), RFITT (termiczna ablacja części podniebienia miękkiego i języczka) czy septoplastyka (korekcja krzywej przegrody nosowej), które mają na celu usunięcie lub zmniejszenie nadmiernych lub przerośniętych tkanek gardła lub nosa.

Skuteczność chirurgicznego leczenia chrapania

Skuteczność leczenia chirurgicznego chrapania zależy od indywidualnej przyczyny i stopnia nasilenia problemu. Niektóre badania wskazują, że leczenie chirurgiczne może zmniejszyć chrapanie u 70-80% pacjentów, ale nie zawsze zapobiega bezdechom sennym. Inne badania sugerują, że leczenie chirurgiczne może być skuteczne tylko u 50% pacjentów, a efekt może zanikać z czasem. Dlatego leczenie chirurgiczne powinno być rozważane jako ostateczność, gdy inne metody nie przynoszą poprawy. Leczenie chirurgiczne może wiązać się też z pewnym ryzykiem i powikłaniami, takimi jak krwawienie, infekcja, ból, blizny, zmiana głosu czy suchość w gardle. Dlatego przed podjęciem decyzji o zabiegu należy skonsultować się z lekarzem laryngologiem i dowiedzieć się o wszystkich zaletach i wadach tej metody.

Syrop z cebuli to jeden z najstarszych i najprostszych domowych sposobów na przeziębienie, kaszel i ból gardła. Cebula zawiera wiele substancji o działaniu antybakteryjnym, przeciwzapalnym i wzmacniającym odporność. W połączeniu z miodem, cytryną, imbirem lub innymi dodatkami, syrop z cebuli może być skutecznym i smacznym lekarstwem na jesienne i zimowe dolegliwości.

Jakie właściwości ma syrop z cebuli?

Swoje właściwości syrop zawdzięcza takim składnikom jak: glikozyty, związki siarki, glukokininy oraz pektyna. Substancje te mają działanie antybakteryjne. Syrop z cebuli zawiera też duże ilości jodu oraz potasu. Jednak najważniejszą składową syropu są witaminy: C, PP, A, B1, B2 i fitoncydy.

Syrop z cebuli może pomóc w leczeniu takich schorzeń jak:

• kaszel – syrop z cebuli działa wykrztuśnie i łagodzi podrażnione gardło. Może być stosowany zarówno na kaszel suchy, jak i mokry.
• przeziębienie i grypa – syrop z cebuli wspomaga układ odpornościowy i pomaga zwalczać infekcje wirusowe i bakteryjne.
• angina, zapalenie gardła, krtani lub zatok – syrop z cebuli działa przeciwzapalnie i łagodzi ból oraz obrzęk śluzówek.
• trawienie – syrop z cebuli pobudza wydzielanie soków trawiennych i zapobiega zaparciom.
• anemia – syrop z cebuli jest bogaty w żelazo i kwas foliowy, które są niezbędne dla produkcji czerwonych krwinek.
• cholesterol i ciśnienie krwi – syrop z cebuli obniża poziom cholesterolu LDL i podnosi poziom HDL (dobrego). Chroni to przed chorobami serca i miażdżycą. Ponadto, syrop z cebuli rozrzedza krew i zapobiega tworzeniu się zakrzepów.

Jak zrobić syrop z cebuli?

Najprostszym sposobem na przygotowanie syropu z cebuli jest pokrojenie jej na drobne kawałki lub plasterki i posypanie cukrem lub polaniem miodem. Następnie należy odstawić taką mieszankę na kilka godzin lub dni, aż cebula puści sok. Można też zagotować cebulę w wodzie i dodać miód lub cukier po ostudzeniu. Syrop należy przecedzić i przechowywać w lodówce.

Można też urozmaicić smak i działanie syropu dodając inne składniki, takie jak:

• cytryna – dodaje witaminy C, kwasu cytrynowego i kwercetyny, które mają działanie przeciwutleniające, przeciwwirusowe i rozgrzewające.
• imbir – dodaje gingerolu, shogaolu i zingeronu, które mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i pobudzające krążenie.
• czosnek – dodaje alicyny, alliiny i allil disiarczku, które mają działanie antybiotyczne, przeciwwirusowe i wzmacniające odporność.
• goździki – dodają eugenolu, który ma działanie antyseptyczne, przeciwbólowe i rozluźniające mięśnie.
• cynamon – dodaje kumaryny, które mają działanie przeciwgrzybicze, przeciwcukrzycowe i poprawiające nastrój.
• anyż – dodaje anetolu, który ma działanie wykrztuśnie, przeciwskurczowe i poprawiające trawienie.
• tymianek lub rozmaryn – dodają olejki eteryczne, które mają działanie antyseptyczne, przeciwskurczowe i pobudzające układ nerwowy.

Przykładowy przepis na syrop z cebuli z dodatkami:

• 3 średnie cebule
• 3 łyżki miodu
• sok z 2 cytryn
• 3 cm kawałek imbiru
• 3 ząbki czosnku
• 10 goździków
• kawałek cynamonu lub łyżeczka cynamonu w proszku
• gwiazdka anyżu
• gałązka tymianku lub rozmarynu

Cebule obrać i pokroić na drobne kawałki. Imbir i czosnek obrać i posiekać. Wszystkie składniki umieścić w garnku i zalać wodą tak, aby je przykryła. Gotować na małym ogniu przez około 30 minut. Ostudzić, przecedzić i przełożyć do butelki lub słoika. Przechowywać w lodówce.

Jak stosować syrop z cebuli?

Syrop z cebuli można stosować profilaktycznie lub leczniczo. Zaleca się pić go 2-3 razy dziennie po łyżce lub łyżeczce, w zależności od wieku i potrzeb. Można go też rozcieńczyć w szklance ciepłej wody lub herbaty. Syrop można podawać dzieciom powyżej pierwszego roku życia, ale należy uważać na alergie i nietolerancje niektórych składników. Syrop nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące piersią, osoby z chorobami żołądka, nerek, wątroby lub tarczycy oraz osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe.

Syrop z cebuli to sprawdzony domowy sposób na przeziębienie i inne dolegliwości. Jest łatwy w przygotowaniu i ma wiele korzystnych właściwości dla zdrowia. Można go urozmaicać dodając inne składniki, które poprawią jego smak i działanie. Syrop można stosować zarówno profilaktycznie, jak i leczniczo, ale należy pamiętać o możliwych przeciwwskazaniach i skutkach ubocznych.